Η γήρανση οδηγεί σε μείωση την άλιπης μάζας σώματος, η οποία έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη δύναμη και μειωμένη ποιότητα μυών οδηγώντας τα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα σε σαρκοπενία η οποία ορίζεται ως μείωση της σκελετικής μυϊκής μάζας και σωματικής λειτουργίας που σχετίζονται με την ηλικία.

Στο παραπάνω η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο καθώς σε σύγκριση με τους νεότερους ενήλικες, οι ηλικιωμένοι συνήθως καταναλώνουν μικρότερες ποσότητες τροφής, και επομένως χαμηλότερη ποσότητα πρωτεΐνης. Στην Ευρώπη, έως και το 10% των ηλικιωμένων ενηλίκων που ζουν στην κοινότητα και το 35% όσων βρίσκονται σε μονάδες φροντίδας δεν καταναλώνουν επαρκή τροφή για να καλύψουν την εκτιμώμενη μέση απαίτηση για την ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης (0,7 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα), ποσότητα που θεωρείται το χαμηλότερο όριο για τη διατήρηση της ακεραιότητας των μυών σε ενήλικες όλων των ηλικιών. Η διαταραχή του ισοζυγίου ανάμεσα
στην καθημερινή πρόσληψη πρωτεϊνών και τις πρωτεϊνικές ανάγκες του οργανισμού μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της σκελετικής μυϊκής μάζας καθώς παρατηρείται μεγαλύτερη αποικοδόμηση πρωτεϊνών σε σχέση με την σύνθεση τους. Το παραπάνω έχει ως αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι να χάνουν μυϊκή μάζα και δύναμη και τελικά να παρουσιάσουν διάφορα προβλήματα όπως σωματική αναπηρία.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι ηλικιωμένοι ενήλικες αποτυγχάνουν να καταναλώσουν επαρκή πρωτεΐνη για να καλύψουν τις ημερήσιες ανάγκες τους με μερικούς από αυτούς να είναι: η χαμηλή όρεξη, παθοφυσιολογικές καταστάσεις που οδηγούν σε ανορεξία, κάποιες σωματικές και διανοητικές δυσκολίες που περιορίζουν τις αγορές και την προετοιμασία τροφίμων και η μη πρόσβαση σε διάφορα τρόφιμα λόγω οικονομικών περιορισμών.

Υπάρχουν επίσης πολλοί λόγοι που οι ηλικιωμένοι ενήλικες έχουν υψηλότερες ανάγκες σε πρωτεΐνες.
Φυσιολογικά, οι ηλικιωμένοι μπορεί να αναπτύξουν αντίσταση στις θετικές επιδράσεις της διαιτητικής πρωτεϊνικής πρόσληψης για την πρωτεϊνοσύνθεση στο σώμα, μία κατάσταση που ονομάζεται αναβολική αντίσταση και ουσιαστικά περιορίζει τη διατήρηση των μυών. Οι ηλικιωμένοι έχουν επίσης υψηλότερες πρωτεϊνικές ανάγκες για να αντισταθμίσουν τον αυξημένο μεταβολισμό εξαιτίας φλεγμονωδών παθήσεων όπως η καρδιακή ανεπάρκεια, η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) ή η αιμοκάθαρση λόγω Χρόνιας Νεφρικής Νόσου.

Για αυτό το λόγο είναι σημαντική η αντιμετώπιση αυτών των αλλαγών που σχετίζονται με την ηλικία και να ξεπεραστεί η συνοδευόμενη σταδιακή μείωση στην διεκπεραίωση καθημερινών δραστηριοτήτων από τα ηλικιωμένα άτομα. Εκτός από τη συνολική πρόσληψη πρωτεϊνών που καταναλώνονται, η ποιότητα, η ποσότητα αυτής ανά γεύμα και η κατανάλωσή της μέσα στην ημέρα είναι σημαντικοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Οι δίαιτες εμπλουτισμένες με κοινές τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες μπορεί να είναι μια αποτελεσματική στρατηγική για την αύξηση της συνολικής πρόσληψης πρωτεϊνών και ως εκ τούτου για τη διατήρηση της ποιότητας και της λειτουργίας των σκελετικών μυών.

Η σωματική δραστηριότητα και η άσκηση μπορούν να διατηρήσουν ή να ενισχύσουν τη μυϊκή μάζα

Η απώλεια μυϊκής μάζας με τη γήρανση οφείλεται κυρίως στη μειωμένη σύνθεση των μυϊκών πρωτεϊνών και όχι στην αυξημένη διάσπαση τους. Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας με επακόλουθη αναβολική αντίσταση συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη της σαρκοπενίας. Το παραπάνω υποστηρίζεται από μελέτες που έδειξαν ότι η έλλειψη κινητικότητας σε άτομα μεγάλης ηλικίας προκαλεί αντίσταση των μυών στην αναβολική διέγερση.

Έχει παρατηρηθεί ότι οι μύες ηλικιωμένων μπορούν και ανταποκρίνονται κυρίως στην άσκηση αντιστάσεων. Μια
μετα-ανάλυση μελετών σχετικά με την άσκηση αντιστάσεων σε ηλικιωμένους έδειξε σαφή οφέλη για βελτιωμένη φυσική λειτουργία. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η άσκηση αντίστασης ήταν τόσο αποτελεσματική σε ηλικιωμένους όσο και σε νεαρούς ενήλικες για να αντιστρέψει την απώλεια μυών υποστηρίζοντας έτσι την θεωρία ότι ενισχύει την πρωτεϊνοσύνθεση.

Ανάγκες ηλικιωμένων σε πρωτεΐνη

Παρά τις πολλές διαφορές στη γενικότερη κατάσταση της υγείας και τη φυσιολογία των ηλικιωμένων έναντι των νεαρών ενηλίκων, η συνιστάμενη ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης έχει οριστεί το ίδιο για υγιείς ενήλικες όλων των ηλικιών και είναι 0,8 g πρωτεΐνης/kg σωματικού βάρους/ημέρα.

Ένα ευρύ φάσμα παραγόντων μπορεί να επηρεάσει την ποσότητα της διαιτητικής πρωτεΐνης που χρειάζεται ένα ηλικιωμένο άτομο όπως: η ικανότητα απορρόφησης της πρωτεΐνης που καταναλώνεται, η ικανότητα μάσησης (μπορεί να είναι φυσιολογική ή εξασθενημένη), η ποιότητα των πρωτεϊνών, η καθιστική ζωή (συμπεριλαμβανομένης της ακινησίας λόγω ιατρικής κατάστασης) και η παρουσία παραγόντων στρες (φλεγμονή ή ασθένεια).

Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι ενήλικες που καταναλώνουν περισσότερη πρωτεΐνη μπορούν να διατηρήσουν τη μυϊκή τους μάζα και δύναμη. Σύμφωνα με μία μελέτη οι ηλικιωμένοι που κατανάλωναν 1,1 g πρωτεΐνης/kg σωματικού βάρους/ημέρα έχασαν λιγότερη άλιπη μυϊκή μάζα σε σχέση με εκείνους που κατανάλωναν μόνο 0,7-0,9 g πρωτεΐνης/kg σωματικού βάρους/ημέρα. Πρόσφατες διατροφικές συστάσεις από διάφορους οργανισμούς περιλαμβάνουν υψηλότερη πρόσληψη πρωτεϊνών σε σχέση με τους νεότερους ενήλικες. Αρκετές συστάσεις αναφέρουν πρόσληψη 1,2-1,4 g πρωτεΐνης/kg σωματικού βάρους/ημέρα που αντιστοιχεί περίπου σε 15-20% της συνολικής πρόσληψης ενέργειας για υγιείς ηλικιωμένους ενήλικες διατηρώντας παράλληλα ένα ισοζύγιο όσον αφορά την συνολική ενεργειακή πρόσληψη. Η αυξημένη πρόσληψη διαιτητικών πρωτεϊνών πρέπει να συνοδεύεται με την συμμετοχή των ατόμων σε σωματικές δραστηριότητες με έμφαση στις ασκήσεις αντιστάσεων.

Μελέτες που υποστηρίζουν τα οφέλη άσκησης αντιστάσεων και πρωτεϊνικής πρόσληψης

Πληθώρα μελετών έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα μετά από παρεμβάσεις σε ηλικιωμένους που περιλάμβαναν συμμετοχή σε προγράμματα ασκήσεων αντίστασης και πρόσληψης πρωτεΐνης πάνω από την γενική σύσταση των 0,8 g /kg σωματικού βάρους/ημέρα.

Στόχος μιας μελέτης ήταν να διερευνηθεί κατά πόσον μία καθημερινή πρωτεϊνική πρόσληψη σε ποσότητα 1,0 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα είτε σε διπλή δόση περίπου 2,0 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα, σε συνδυασμό με 8 εβδομάδες προπόνησης αντιστάσεων θα επηρέαζε την σωματική σύσταση, την λειτουργική απόδοση και την μυϊκή
ποιότητα ατόμων ηλικίας 65 έως 85 ετών. Η μελέτη σχεδιάστηκε ως μια τυχαιοποιημένη δοκιμή με τρεις ομάδες: την ομάδα ελέγχου (μόνο παρατήρηση), την ομάδα φυσιολογικής πρόσληψης πρωτεΐνης μαζί με ασκήσεις αντιστάσεων και την ομάδα αυξημένης πρόσληψης πρωτεΐνης μαζί με ασκήσεις αντιστάσεων. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η ομάδα υψηλής πρωτεΐνης δεν κατάφερε να φτάσει των στόχο για 2,0 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα και η μέση πρόληψη έφτασε τα 1,6 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα. Παρόλα αυτά, μία μετα- ανάλυση αποκάλυψε ότι η ποσότητα των 1,6 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα, μπορεί να είναι βέλτιστη για την αύξηση της αντοχής και της άλιπης μυϊκής μάζας, με μεγαλύτερη πρόσληψη να μην είχε περισσότερο θετικά αποτελέσματα. Επιπλέον, η μελέτη αποκάλυψε θετική συσχέτιση μεταξύ της πρόσληψης πρωτεϊνών και της αύξησης στην δύναμη των χεριών κατά τη διάρκεια της προπόνησης αντιστάσεων. Επιπλέον μόνο η ομάδα υψηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη ήταν σε θέση να μειώσει το σωματικό λίπος και να αυξήσει την μυϊκή μάζα.
Δεδομένου ότι το φορτίο προπόνησης ήταν ίσο και στις 2 ομάδες που συμμετείχαν στην άσκηση αντιστάσεων, η πρόσθετη ποσότητα πρωτεΐνης θα μπορούσε να είναι ο λόγος αυτής της παρατήρησης καθώς η υψηλότερη διαθεσιμότητα αυτής στον οργανισμό βοηθά στην πρωτεϊνοσύνθεση.

Μία άλλη μελέτη έδειξε τα θετικά αποτελέσματα από την συμπληρωματική χορήγηση πρωτεΐνης σε συνδυασμό με αυξημένη ημερήσια διαιτητική πρόσληψη. Πιο συγκεκριμένα μελετήθηκε η χορήγηση, με την μορφή συμπληρώματος, περίπου 20-25 g πρωτεΐνης ορού γάλακτος με ταυτόχρονη ημερήσια πρόσληψης πρωτεΐνης τουλάχιστον 1,2 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα κατά τη διάρκεια προπόνησης με αντιστάσεις σε ηλικιωμένα άτομα. Οι υγιείς ηλικιωμένοι χωρίστηκαν σε 3 ομάδες: την ομάδα άσκησης και συμπληρώματος πρωτεΐνης, την ομάδα άσκησης μόνο και την ομάδα συμπληρώματος πρωτεΐνης μόνο. Η περίοδος παρέμβασης ήταν 24 εβδομάδες, και η προπόνηση αντιστάσεων πραγματοποιούταν 2 φορές/εβδομάδα. Η συνολική πρόσληψη πρωτεϊνών για τους συμμετέχοντες και στις τρεις ομάδες ήταν τουλάχιστον 1,2 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα και η πρόσληψη αυτή φάνηκε να είναι αυξημένη κατά τη διάρκεια της περιόδου παρέμβασης στις αντίστοιχες ομάδες που συμμετείχαν στην προπόνηση αντιστάσεων. Η μελέτη, έδειξε την αποτελεσματικότητα της χορήγησης
συμπληρώματος πρωτεΐνης ορού γάλακτος, αμέσως μετά από προπόνηση αντιστάσεων, στην αύξηση της μυϊκής μάζας των κάτω άκρων, των σκελετικών μυών και της δύναμης έκτασης γόνατου μεταξύ υγιών ηλικιωμένων. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρήθηκε αύξηση στη μυϊκή μάζα του κάτω άκρου κατά 5,3%, τη δύναμης χεριού κατά 5,5% και της δύναμης έκτασης γόνατου κατά 14,1%. Η αύξηση της μάζας σκελετικών μυών και της δύναμης έκτασης του γόνατου ήταν μεγαλύτερη στην ομάδα που συνδύαζε την άσκηση με το συμπλήρωμα πρωτεΐνης σε σχέση με την ομάδα άσκησης μόνο, υποδεικνύοντας ότι η χρήση συμπληρώματος πρωτεΐνης ορού γάλακτος μπορεί να ενισχύσει
τα αποτελέσματα της άσκησης αντιστάσεων. Με βάση τα παραπάνω η συμπληρωματική χορήγηση πρωτεΐνης ορού γάλακτος μπορεί να είναι αποτελεσματική για την πρόληψη της σαρκοπενίας μεταξύ υγιών ηλικιωμένων γυναικών μετά από άσκηση αντιστάσεων με ταυτόχρονη πρωτεϊνική πρόσληψη πάνω από 1,2 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα.

Ιωάννης Παπαφίλης
Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστήμιου