Η γήρανση οδηγεί σε μείωση την άλιπης μάζας σώματος, η οποία έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη δύναμη και μειωμένη ποιότητα μυών οδηγώντας τα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα σε σαρκοπενία η οποία ορίζεται ως μείωση της σκελετικής μυϊκής μάζας και σωματικής λειτουργίας που σχετίζονται με την ηλικία.

Η μειωμένη ενεργειακή και πρωτεϊνική πρόσληψη η βασική αιτία για την εμφάνιση σαρκοπενίας

Η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο καθώς σε σύγκριση με τους νεότερους ενήλικες, οι ηλικιωμένοι συνήθως καταναλώνουν μικρότερες ποσότητες τροφής, και επομένως χαμηλότερη ποσότητα πρωτεΐνης. Στην Ευρώπη, έως και το 10% των ηλικιωμένων ενηλίκων που ζουν στην κοινότητα και το 35% όσων βρίσκονται σε μονάδες φροντίδας δεν καταναλώνουν επαρκή τροφή για να καλύψουν την εκτιμώμενη μέση απαίτηση για την ημερήσια πρόσληψη πρωτεΐνης (0,7 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα), ποσότητα που θεωρείται το χαμηλότερο όριο για τη διατήρηση της ακεραιότητας των μυών σε ενήλικες όλων των ηλικιών. Η διαταραχή του ισοζυγίου ανάμεσα στην καθημερινή πρόσληψη πρωτεϊνών και τις πρωτεϊνικές ανάγκες του οργανισμού μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της σκελετικής μυϊκής μάζας. Το παραπάνω έχει ως αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι να χάνουν μυϊκή μάζα και δύναμη.

Τα προβλήματα των ηλικιωμένων που αυξάνουν τον κίνδυνο για σαρκοπενία

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους οι ηλικιωμένοι ενήλικες αποτυγχάνουν να καταναλώσουν επαρκή πρωτεΐνη για να καλύψουν τις ημερήσιες ανάγκες τους με μερικούς από αυτούς να είναι: η χαμηλή όρεξη, παθοφυσιολογικές καταστάσεις που οδηγούν σε ανορεξία, κάποιες σωματικές δυσκολίες που περιορίζουν την αγορά και την προετοιμασία τροφίμων και η μη πρόσβαση σε διάφορα τρόφιμα λόγω οικονομικών περιορισμών.

Ταυτόχρονα οι ηλικιωμένοι μπορεί να παρουσιάζουν υψηλότερες ανάγκες σε πρωτεΐνες. Οι ηλικιωμένοι μπορεί να αναπτύξουν αντίσταση στην πρωτεϊνοσύνθεση η οποία συμβαίνει φυσιολογικά με την διαιτητική πρόσληψη πρωτεΐνης, μία κατάσταση που ονομάζεται αναβολική αντίσταση και ουσιαστικά περιορίζει τη διατήρηση των μυών.  Οι ηλικιωμένοι έχουν επίσης υψηλότερες πρωτεϊνικές ανάγκες για να αντισταθμίσουν τον αυξημένο μεταβολισμό εξαιτίας φλεγμονωδών παθήσεων όπως η καρδιακή ανεπάρκεια, η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) ή η αιμοκάθαρση λόγω Χρόνιας Νεφρικής Νόσου.

Η σημασία των πρωτεϊνών στην πρόσληψη της σαρκοπενίας 

Για αυτό το λόγο είναι σημαντική η αντιμετώπιση της μείωσης της μυϊκής μάζας που σχετίζεται με την ηλικία και να ξεπεραστεί η συνοδευόμενη σταδιακή μείωση στην διεκπεραίωση καθημερινών δραστηριοτήτων από τα ηλικιωμένα άτομα. Εκτός από τη συνολική πρόσληψη πρωτεϊνών που καταναλώνονται, η ποιότητα, η ποσότητα αυτής ανά γεύμα και η κατανάλωσή της μέσα στην ημέρα είναι σημαντικοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη.  Οι δίαιτες εμπλουτισμένες με κοινές τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνες μπορεί να είναι μια αποτελεσματική στρατηγική για την αύξηση της συνολικής πρόσληψης πρωτεϊνών και ως εκ τούτου για τη διατήρηση της ποιότητας και της λειτουργίας των σκελετικών μυών.

Η σωματική δραστηριότητα και η άσκηση μπορούν να διατηρήσουν ή να ενισχύσουν τη μυϊκή μάζα

Η απώλεια μυϊκής μάζας με τη γήρανση οφείλεται κυρίως στη μειωμένη σύνθεση των μυϊκών πρωτεϊνών και όχι στην αυξημένη διάσπαση τους. Η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη της σαρκοπενίας. Το παραπάνω υποστηρίζεται από μελέτες που έδειξαν ότι η έλλειψη κινητικότητας σε άτομα μεγάλης ηλικίας προκαλεί αντίσταση των μυών στην αναβολική διέγερση.

Έχει παρατηρηθεί ότι οι μύες των ηλικιωμένων ανταποκρίνονται κυρίως στην άσκηση αντιστάσεων. Ένα σύνολο μελετών έδειξε σαφή οφέλη για βελτιωμένη φυσική λειτουργία. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η άσκηση αντίστασης ήταν αποτελεσματική για να αντιστρέψει την απώλεια μυών σε ηλικιωμένους.

Μελέτες που υποστηρίζουν τα οφέλη άσκησης αντιστάσεων και πρωτεϊνικής πρόσληψης

Πληθώρα μελετών έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα μετά από παρεμβάσεις σε ηλικιωμένους που περιλάμβαναν συμμετοχή σε προγράμματα ασκήσεων αντίστασης και πρόσληψης πρωτεΐνης πάνω από την γενική σύσταση των 0,8 g /kg σωματικού βάρους/ημέρα.

Στόχος μιας μελέτης ήταν να διερευνηθεί κατά πόσον μία καθημερινή πρωτεϊνική πρόσληψη σε ποσότητα 1,0 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα είτε σε διπλή δόση περίπου 2,0 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα, σε συνδυασμό με 8 εβδομάδες προπόνησης αντιστάσεων θα επηρέαζε την σωματική σύσταση, την λειτουργική απόδοση και την μυϊκή ποιότητα ατόμων ηλικίας 65 έως 85 ετών. Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι η ομάδα κατανάλωσης υψηλής πρωτεΐνης δεν κατάφερε να φτάσει των στόχο για 2,0 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα και η μέση πρόληψη έφτασε τα 1,6 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα. Παρόλα αυτά η ποσότητα των 1,6 g/kg σωματικού βάρους/ημέρα, μπορεί να είναι βέλτιστη για την αύξηση της αντοχής και της μυϊκής μάζας,  με μεγαλύτερη πρόσληψη να μην είχε περισσότερο θετικά αποτελέσματα. Επιπλέον, η μελέτη αποκάλυψε θετική σχέση μεταξύ της πρόσληψης πρωτεϊνών και της αύξησης στην δύναμη των χεριών κατά τη διάρκεια της προπόνησης αντιστάσεων. 

Μία άλλη μελέτη έδειξε θετικά αποτελέσματα από την συμπληρωματική χορήγηση πρωτεΐνης σε συνδυασμό με αυξημένη ημερήσια διαιτητική πρόσληψη. Πιο συγκεκριμένα η χορήγηση συμπληρώματος πρωτεΐνης, αμέσως μετά από προπόνηση αντιστάσεων, στην αύξηση της μυϊκής μάζας των σκελετικών μυών των κάτω άκρων και της δύναμης έκτασης γόνατου μεταξύ υγιών ηλικιωμένων. Έτσι παρατηρήθηκε αύξηση στη μυϊκή μάζα του κάτω άκρου κατά 5,3%, τη δύναμης χεριού  κατά 5,5% και της δύναμης έκτασης γόνατου κατά 14,1%. Η αύξηση της μάζας σκελετικών μυών και της δύναμης έκτασης του γόνατου ήταν μεγαλύτερη στα άτομα που συνδύαζαν την άσκηση με το συμπλήρωμα πρωτεΐνης σε σχέση με την ομάδα άσκησης μόνο, υποδεικνύοντας ότι η χρήση συμπληρώματος μπορεί να ενισχύσει τα αποτελέσματα της άσκησης αντιστάσεων. 

Ανάγκες ηλικιωμένων σε πρωτεΐνη

Ένα ευρύ φάσμα παραγόντων μπορεί να επηρεάσει την ποσότητα της διαιτητικής πρωτεΐνης που χρειάζεται ένα ηλικιωμένο άτομο όπως: η ικανότητα απορρόφησης της πρωτεΐνης που καταναλώνεται, η ικανότητα μάσησης (μπορεί να είναι φυσιολογική ή εξασθενημένη), η ποιότητα των πρωτεϊνών, η καθιστική ζωή (συμπεριλαμβανομένης της ακινησίας λόγω ιατρικής κατάστασης) και η παρουσία παραγόντων στρες (φλεγμονή ή ασθένεια).

Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι ηλικιωμένοι ενήλικες που καταναλώνουν περισσότερη πρωτεΐνη μπορούν να διατηρήσουν τη μυϊκή τους μάζα και δύναμη. Πρόσφατες διατροφικές συστάσεις από διάφορους οργανισμούς περιλαμβάνουν υψηλότερη πρόσληψη πρωτεϊνών σε σχέση με τους νεότερους ενήλικες. Αρκετές συστάσεις αναφέρουν πρόσληψη 1,2-1,4 g πρωτεΐνης/kg σωματικού βάρους/ημέρα  που αντιστοιχεί περίπου σε 15-20% της συνολικής πρόσληψης ενέργειας για υγιείς ηλικιωμένους διατηρώντας παράλληλα ένα ισοζύγιο όσον αφορά την συνολική ενεργειακή πρόσληψη. Η αυξημένη πρόσληψη διαιτητικών πρωτεϊνών πρέπει να συνοδεύεται με την συμμετοχή των ατόμων σε σωματικές δραστηριότητες με έμφαση στις ασκήσεις αντιστάσεων.

Ιωάννης Παπαφίλης

Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος

Επιστημονικός συνεργάτης προγραμμάτων προαγωγής υγείας Ευρωστία

Απόφοιτος Χαροκοπείου Πανεπιστήμιου